نابرابری درآمدی و موقعیت استان گلستان در ساختار اقتصادی ایران

یادداشت، میثم دومهری-عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی گرگان، بر پایه آمار رسمی مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۳، میانگین درآمد سالانه خانوارهای شهری در سراسر کشور به حدود ۳۴۳.۲ میلیون تومان رسیده است. اما وقتی نگاهی به استان گلستان می‌اندازیم، می‌بینیم میانگین درآمد خانوار شهری در این استان حدود ۲۹۸.۶ میلیون تومان است؛ عددی که پایین‌تر از میانگین ملی قرار دارد و خبر از چالش‌های اقتصادی جدی برای خانوارها می‌دهد. شاید این سؤال پیش بیاید: چرا استانی که ظرفیت‌های فراوانی در حوزه کشاورزی، منابع طبیعی، گردشگری و تجارت مرزی دارد، هنوز نتوانسته خودش را به سطح میانگین کشور برساند؟
در مقایسه با دیگر استان‌های شمالی، گلستان از مازندران (با درآمد خانوار شهری ۳۶۸.۷ میلیون تومان) عقب‌تر مانده و فقط کمی از گیلان (۲۸۹.۴ میلیون تومان) بالاتر است. این وضعیت در حالی رخ داده که گلستان کشاورزی گسترده‌ای دارد و از منابع طبیعی متنوعی بهره می‌برد. با این حال، شواهد آماری نشان می‌دهد که ساختار و الگوی توسعه در این استان به‌گونه‌ای بوده که نتوانسته ارزش افزوده قابل ملاحظه‌ای برای خانوارها ایجاد کند. از دلایل اصل عقب ماندگی درآمدی در استان گلستان می توان  به موارد ذیل اشاره کرد.
* ساختار اقتصادی تک‌محور: هنوز هم عمده تمرکز بر کشاورزی سنتی است، در حالی که نقش صنعت و خدمات نوین در این استان بسیار محدود مانده است.
* بهره‌وری پایین در کشاورزی: تکیه زیاد بر منابع آب زیر زمینی، ضعف در زنجیره ارزش و افت سودآوری محصولات کشاورزی، باعث شده بخش کشاورزی آن‌طور که باید، رونق اقتصادی ایجاد نکند.
* سرمایه‌گذاری اندک در صنعت: بخش خصوصی به‌وضوح کم‌رنگ است و زیرساخت‌های کافی برای توسعه صنایع جدید فراهم نشده است. سرمایه گذاری خارجی و حتی داخلی در حوزه های صنعتی و خدماتی بسیار اندک است .
* مهاجرت نیروی کار متخصص: جوانان تحصیل‌کرده گلستان، به امید فرصت‌های شغلی بهتر، راهی استان‌های برخوردار می‌شوند؛ در نتیجه، ظرفیت نوآوری در محل کاهش می‌یابد.
پیامد چنین شرایطی، کاهش توان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خانواده‌هاست. درآمد آن‌ها نه‌تنها در معرض خطر خشکسالی و نوسانات بازار کشاورزی قرار دارد، بلکه با روند مهاجرت نیروی کار متخصص هم دست‌وپنجه نرم می‌کند. همین مهاجرت از یک سو به کلان‌شهرهای دیگر فشار جمعیتی می‌آورد و از سوی دیگر، استعدادهای بومی گلستان را تحلیل می‌برد.
برای برون‌رفت از این وضعیت، چند راهکار پیشنهاد می شود.
۱. تقویت صنایع تبدیلی و تکمیل زنجیره ارزش تولیدات کشاورزی تا کشاورزان بتوانند سود بیشتری از محصول خود ببرند.
۲. سرمایه‌گذاری در گردشگری پایدار با توجه به جلوه‌های طبیعی و فرهنگی متنوع استان.
۳. ایجاد مناطق ویژه اقتصادی و مرزی، با تأکید بر تجارت فرامرزی و توسعه صنایع کوچک.
۴. توانمندسازی نیروی انسانی از راه آموزش مهارت‌های روزآمد و حمایت از کسب‌وکارهای دانش‌بنیان.
۵. بهبود حکمرانی اقتصادی محلی و اصلاح شیوه تخصیص اعتبارات عمرانی.
در مجموع، گلستان با همه داشته‌های طبیعی و جغرافیایی خود هنوز نتوانسته گام‌های محکمی برای رسیدن به میانگین درآمدی کشور بردارد. شاید زمان آن رسیده که با تنوع‌بخشی به اقتصاد( به‌ویژه فراتر از کشاورزی سنتی)و سرمایه‌گذاری هوشمندانه در بخش‌های نوظهور، این استان هم به جایگاه مطلوب‌تری در تأمین رفاه و امنیت اقتصادی خانوارهای شهری دست پیدا کند.