آشوراده؛ جزیرهای میان توسعه و طبیعت
یادداشت، محمد مهرگانفر : طی این سالها، طرحهای گوناگونی برای تبدیل این جزیره به «قطب گردشگری شمال کشور» مطرح شد، اما هر مرتبه به دلایل زیستمحیطی یا نبود ارزیابیهای دقیق به سرانجام نرسید. شاید بپرسید چرا اینقدر دستبهعصا حرکت میکنیم؟ پاسخ روشن است گردشگری در منطقهای چنین حساس نباید متوقف شود، اما نباید بیمهابا هم پیش برود. تنها راه درست تکیه بر «گردشگری پایدار» و بناکردن همهی تصمیمها بر دادههای علمی است.
از نگاه کارشناسی آشوراده ویژگیهای منحصربهفردی دارد که میتواند الگویی ملی برای اکوتوریسم مسئولانه باشد. شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان با پیوندی طبیعی میزبان پرندگان مهاجری هستند که از سیبری تا جنوب ایران پرواز میکنند و این خود ظرفیت بزرگی برای جذب گردشگران طبیعتدوست در سراسر سال است. همین ظرفیت در کنار فرهنگ غنی ترکمن و صنایعدستی بومی، بستری عالی برای شکلگیری گردشگری تجربهمحور فراهم میکند. الگوی موفقی که در فنلاند (تالابهای اوولو) و ترکیه (پارکهای ساحلی گؤکسو) نیز پیاده شده و همزمان به حفظ محیطزیست و رونق اشتغال محلی انجامیده است.
در چنین الگوهایی، توسعهی گردشگری بر پایهی «ظرفیت تحمل محیطی» طراحی میشود بهعبارت دیگر تعداد گردشگران و نوع فعالیتهای آنان، مسیرهای تردد و زیرساختهای اقامتی، همگی براساس توان اکولوژیک منطقه تعیین میگردد. برای آشوراده هم درست همین رویکرد میتواند راهگشا باشد بهجای ساختوسازهای سنگین، باید مسیرهای بازدید کنترلشدهای ایجاد کرد، اقامتگاههای کوچک بومگردی ساخت، مراکز تفسیر محیطزیست برپا نمود و جامعهی محلی را آموزش داد همانطوری که در گردشگری آشوراده پیش بینی شده است. چنین زیرساختهای سبکی نهتنها آسیبی جدی به محیط وارد نمیکنند، بلکه بهواسطهی مشارکت مردم بندرترکمن و سایر شهرهای ساحلی در دیدهبانی و حفاظت از منطقه، خود به عامل نگهداشت آن بدل میشوند.
از نظر اقتصادی نیز تحقق این مدل بدون سرمایهگذاری هدفمند ممکن نیست. تجربه جهانی نشان میدهد سرمایهگذاران داخلی و خارجی درحوزه گردشگری طبیعت، زمانی ورود میکنند که چهارچوب مدیریتی و حقوقی شفاف باشد. در همین راستا، میتوان آشوراده را ذیل عنوان «منطقه ویژه گردشگری پایدار» تعریف کرد تا بخش خصوصی با نظارت دولت و سازمان حفاظت محیط زیست، با خیال راحت سرمایهگذاری کند. سرمایهگذاری در بومگردی، حملونقل دریایی پاک یا ایجاد مراکز آموزشی گردشگری، هم بازگشت مالی مناسبی دارد و هم تأثیر اجتماعی مثبتی به همراه میآورد.
البته بخش خصوصی تنها راهکار ما نیست. همزمان باید از ظرفیت صندوق ملی محیط زیست هم استفاده کرد. این صندوق میتواند از محل تسهیلات سبز، پروژههای اکوتوریسم کوچکمقیاس را پشتیبانی کند و در کنار آن، به آموزش جوامع محلی بپردازد. تجربه حمایت از طرحهای مشابه در مناطق تالابی فارس و سیستان نشان داده که تلفیق سرمایه دولتی با سرمایه خرد محلی میتواند مدلی پایدار برای گردشگری محیطزیستی بیافریند. اگر همین سازوکار در آشوراده عملی شود بسیاری از نگرانیها درباره تأمین هزینههای زیرساختی و حفاظت محیطی کاهش خواهد یافت و این گوهر طبیعی همچنان که شایستهی آن است برای نسلهای آینده هم باقی خواهد ماند.
بدون تردید تداوم عملیات لایروبی خلیج گرگان این شریان حیاتی خلیج گرگان و مسیر طبیعی دسترسی به آشوراده میتواند نقشی کلیدی در احیای گردشگری منطقه ایفا کند. وقتی تبادل آب میان خزر و خلیج گرگان بهبود پیدا کند نهتنها پویایی زیستی خلیج افزایش مییابد بلکه بستر مناسبی برای بازگشت پرندگان مهاجر، ورزشهای دریایی مسئولانه و حتی بازدیدهای علمی فراهم میشود. در واقع هر هزینهای که برای احیای خلیج گرگان صرف شود نوعی سرمایهگذاری غیرمستقیم در پایداری گردشگری آشوراده است.
از سوی دیگر اجرای موفق چنین طرحی نیازمند همکاری نزدیک نهادهای مختلف از جمله استانداری گلستان، سازمان حفاظت محیطزیست، میراث فرهنگی و البته بخش خصوصی است. تشکیل «کارگروه گردشگری پایدار آشوراده» با حضور کارشناسان فنی، نمایندگان جوامع محلی و متخصصان سرمایهگذاری با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست میتواند گامی عملی برای خروج از این بنبست باشد. مأموریت این کارگروه هم باید شفاف باشد تدوین نقشه راه پنجساله برای توسعه گردشگری پایدار با احیا روستای آشوراده سابق، تعیین شاخصهای زیستمحیطی قابل سنجش و طراحی نظام نظارتی و ارزیابی شفاف از جمله این موارد است.
اگر همه این اقدامات با دقت و دوراندیشی پیگیری شود، آشوراده میتواند به نمادی از رویکرد خردمندانه در توسعه گردشگری ایران بدل شود جایی که سود اقتصادی، نیازهای اجتماعی و حفاظت از طبیعت، همگی در تعادلی معنادار قرار بگیرند. در این صورت مدیریت علمی و مشارکتی جایگزین تصمیمگیریهای شتابزده خواهد شد و جزیره نهتنها مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود، بلکه الگویی از همزیستی توسعه و طبیعت در خط ساحلی جنوبی خزر بهشمار میآید. آینده آشوراده در گرو انتخاب ماست یا گرفتار تعلیق و مناقشه میشویم، یا گامی نو در مسیر توسعه سبز و پایدار برمیداریم. انتخاب با ماست.
ارسال نظرات