تحول دیجیتال، فرصتی برای باز تعریف توسعه در ایران

به گزارش خبرنگار اقتصاد هیرکان ، فناوری اطلاعات یا به اختصار IT، دیگر مفهومی محدود به رایانه‌ها و سرور‌ها نیست، بلکه اکنون در جایگاه زیربنای حیاتی اقتصاد، آموزش، فرهنگ، سلامت، ارتباطات و حتی حکمرانی ایستاده است.

اگر در گذشته دسترسی به منابع اطلاعاتی مزیت تلقی می‌شد، امروز توانایی در تحلیل، مدیریت و بهره‌برداری از داده‌ها به یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل موفقیت برای سازمان‌ها، کسب‌وکار‌ها و دولت‌ها تبدیل شده است.

در سال‌های اخیر، اصطلاح «تحول دیجیتال» به مفهومی کلیدی در ادبیات توسعه بدل شده است. اما برخلاف برداشت سطحی رایج، این تحول صرفاً به دیجیتالی‌کردن فرآیند‌های سنتی محدود نمی‌شود. بلکه ناظر بر بازتعریف اساسی مدل‌های کسب‌وکار، ساختار‌های سازمانی، شیوه‌های تعامل با ذی‌نفعان، و حتی نگاهی تازه به مفهوم کار است.

 در قلب این تحول، فناوری اطلاعات قرار دارد که با فراهم‌کردن زیرساخت‌های نوین، امکان تصمیم‌گیری دقیق‌تر، دسترسی گسترده‌تر و بهره‌وری بالاتر را ممکن می‌سازد.

با نگاهی به روند‌های جهانی، روشن است که کشور‌هایی که سرمایه‌گذاری هوشمندانه و بلندمدت در حوزه فناوری اطلاعات داشته‌اند، توانسته‌اند مزیت‌های رقابتی چشمگیری کسب کنند.

توسعه بانکداری دیجیتال، خدمات سلامت هوشمند، آموزش آنلاین، تجارت الکترونیک و دولت الکترونیک از جمله دستاورد‌های قابل لمس این مسیر هستند. در عین حال، چالش‌هایی همچون حفاظت از حریم خصوصی، امنیت سایبری، و شکاف دیجیتال میان اقشار مختلف جامعه نیز توجه فزاینده‌ای را می‌طلبد.

در ایران نیز با وجود محدودیت‌هایی همچون تحریم‌های بین‌المللی، موانع حقوقی، ضعف برخی زیرساخت‌ها و گاه نبود انسجام در سیاست‌گذاری‌ها، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در حوزه فناوری اطلاعات رقم خورده است. شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها، گسترش پلتفرم‌های خدمات‌رسانی دیجیتال، افزایش ضریب نفوذ اینترنت و تلاش‌های بخش خصوصی برای بومی‌سازی برخی فناوری‌ها، نشان از ظرفیت بالای این حوزه در کشور دارد. با این حال، هنوز تا رسیدن به نقطه‌ای که فناوری اطلاعات به‌طور کامل در خدمت توسعه پایدار قرار گیرد، فاصله داریم.

یکی از مهم‌ترین نیاز‌های پیش رو، بازنگری در سیاست‌های کلان، توجه به تربیت نیروی انسانی متخصص و روزآمد، و تسهیل بستر‌های قانونی برای فعالیت‌های نوآورانه است.

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فناوری اطلاعات که گاه در حاشیه قرار می‌گیرد، امنیت سایبری است. در جهانی که اطلاعات و داده‌ها به ارزشمندترین دارایی‌ها تبدیل شده‌اند، حفاظت از آنها امری حیاتی است.

حملات سایبری، نشت داده‌ها، باج‌افزار‌ها و تهدید‌های ناشناس روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شوند و غفلت از این موضوع می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای سازمان‌ها و حتی کشور‌ها به همراه داشته باشد؛ بنابراین توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات باید هم‌زمان با ارتقای امنیت اطلاعات و فرهنگ‌سازی درباره رفتار‌های مسئولانه دیجیتال پیش برود.

از سوی دیگر، با ظهور فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، یادگیری ماشین، بلاک‌چین و رایانش ابری، دنیای اطلاعات وارد مرحله‌ای تازه از تحول شده است. این فناوری‌ها نه‌تن‌ها ابزار‌هایی برای تسهیل زندگی هستند، بلکه قابلیت تغییر کامل در مدل‌های حکمرانی، آموزش، سلامت و حتی روابط انسانی را دارند. 

کشور‌هایی که بتوانند از این ظرفیت‌ها به‌درستی استفاده کنند، مسیر توسعه را با سرعتی بی‌سابقه طی خواهند کرد. در ایران نیز بهره‌گیری هدفمند از این ابزار‌ها می‌تواند موتور محرکه‌ای تازه برای اقتصاد دانش‌بنیان و کاهش وابستگی به منابع سنتی فراهم کند، به‌شرط آن‌که نگاه تصمیم‌سازان از مدیریت کوتاه‌مدت به برنامه‌ریزی راهبردی و آینده‌نگر تغییر یابد.

نکته قابل تأمل دیگر، تأثیر فناوری اطلاعات بر سبک زندگی و فرهنگ عمومی است. در عصر دیجیتال، فناوری دیگر تنها ابزار نیست، بلکه به‌تدریج به بخشی از فرهنگ زیست انسان تبدیل شده است.

 تعاملات اجتماعی، شیوه آموزش، مدل مصرف رسانه و اطلاعات، و حتی نگرش‌های سیاسی و اجتماعی تحت‌تأثیر فناوری دچار دگرگونی شده‌اند. به همین دلیل، توسعه فناوری اطلاعات باید با ارتقای سواد دیجیتال در سطح عمومی همراه باشد.

جامعه‌ای که در آن شهروندان توانایی تحلیل داده، تشخیص منابع معتبر، استفاده ایمن از ابزار‌های دیجیتال و مشارکت فعال در فضای مجازی را داشته باشند، جامعه‌ای مقاوم، آگاه و آماده برای آینده خواهد بود.
روز فناوری اطلاعات یادآور این واقعیت است که در دنیای امروز، توسعه بدون اطلاعات و دانش ممکن نیست. از مزرعه‌های هوشمند تا کارخانه‌های دیجیتال، از پلتفرم‌های یادگیری آنلاین تا شهر‌های هوشمند، آینده از آنِ جوامعی است که اطلاعات را به سرمایه تبدیل می‌کنند.

 در این مسیر، تربیت نسل‌های آینده با مهارت‌های فناوری، حمایت از نوآوری، تقویت زیست‌بوم استارت‌آپی، و ایجاد فضای اعتماد و همکاری میان بخش دولتی و خصوصی، از ضروری‌ترین گام‌هاست.
در نهایت، فناوری اطلاعات نه‌تن‌ها کلید پیشرفت اقتصادی، بلکه راهی برای تحقق عدالت اجتماعی، شفافیت، کاهش فساد و افزایش مشارکت شهروندان در اداره جامعه است.

آینده‌ای بهتر، دیجیتال خواهد بود؛ اما تنها برای آنانی که آن را با درایت، تدبیر و شجاعت بسازند.